ZARYS HISTORII PARAFII I KOŚCIOŁA W BRODNICY ŚREMSKIEJ
O założycielach Brodnicy mówią najstarsze źródła historyczne. Znany historyk Józef Łukaszewicz w „Opisie historycznym kościołów parochialnych w dawnej diecezji poznańskiej” pisze, że „wieś Brodnica niegdyś w powiecie kościańskim leżąca, była gniazdem familii wielkopolskiej – Brodnickich, herbu Łodzia, którzy tu zapewne kościół parochialny założyli, ale kiedy, nie wiadomo”. Był to kościół drewniany jakich wiele podobnych w tym okresie powstawało. Ks. Zygmunt Cieplucha w pracy „Z przeszłości ziemi kościańskiej” powołując się na różne źródła historyczne, pod datą 1387 odnajduje zapis o pierwszym proboszczu o imieniu Blizbor, który rezydował w Brodnicy.
Ks. Józef Nowacki w opracowaniu historycznym „Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój” powołuje się na inne źródła historyczne i pisze, że „Brodnica – dawna posiadłość Ostojów, w XV w. także Łodziów – była zapewne już w XII wieku z kościołem św. Katarzyny ośrodkiem rozległej parafii”.
Dzięki relacjom z wizytacji Gaspara Happa, biskupa sufragana poznańskiego z 1610 roku i z wizytacji Franciszka Wolińskiego – archidiakona śremskiego z 1737 roku wiemy, że parafię tworzyły miejscowości: Brodnica, Piotrowo, Chaławy, Szołdry, Rogaczewo, Sulejewo, Grzybno, Przylepki, Boreczek, Manieczki, Pucołowo, Grabianowo i Górka (wcześniej odłączone zostały: Przewóz, Jaszkowo, Żabno i Iłówiec). Z tych wymienionych wsi proboszcz pobierał dziesięcinę i meszne. Dziesięcina była zasadniczo pobierana od źródła dochodów. Ponieważ Polska była krajem przeważnie rolniczym, dlatego ciężar dziesięciny spoczywał przede wszystkim na przychodach z ziemi. Jak twierdzi historyk Władysław Abraham, dziesięcinę oddawano w formie dziesięciny gruntowej (osepowej), uiszczanej z płodów ziemi oraz dziesięciny snopowej, czyli wytycznej (decima manipularis). Ta druga polegała na tym, że przy wiązaniu snopów na polu oddzielano co dziesiąty snop Kościołowi, a nie oddawano jej w ziarnie. Meszne stanowiło daninę, która swój początek zawdzięcza czasom kolonizacji niemieckiej. Meszne to obowiązkowa danina oddawana w zbożu i pieniądzach dla tego, który „odprawiał Mszę św.” Pleban pobierał meszne z tytułu swej parafialnej pracy kapłańsko – pasterskiej. Płacili ją wszyscy mieszkańcy z terenu parafii.
Parafia w Brodnicy zawsze znajdowała się w granicach diecezji poznańskiej, a od 1821 roku w granicach archidiecezji poznańskiej. Bulla „De salutate animarum” papieża Piusa VII z 1821 roku, nadając nową organizację Kościołowi katolickiemu w państwie pruskim, połączyła diecezję poznańską z archidiecezją gnieźnieńską unią personalną na zasadzie równorzędności.
Diecezja poznańska podniesiona została do rangi archidiecezji, stąd arcybiskup gnieźnieński i poznański, a nie gnieźnieńsko-poznański. Osobne były instytucje diecezjalne: kapituła katedralna (poznańska otrzymała nazwę kapituły metropolitalnej, tak jak gnieźnieńska), konsystorz generalny i seminarium duchowne. W Poznaniu znajdowała się rezydencja arcybiskupa. Jego wybór – dokonywany wspólnie przez obie kapituły – odbywał się raz w Gnieźnie, raz w Poznaniu. Unia personalna została uchylona czasowo (pro hac vice) w 1946 roku, gdy arcybiskup gnieźnieński i poznański, kardynał August Hlond został mianowany arcybiskupem warszawskim, nadal pozostając gnieźnieńskim. Po raz drugi uchylono tę unię w 1948 roku, gdy arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim został Stefan Wyszyński. Prawa metropolitalne Poznania, nabyte w 1821 roku, potwierdziła Stolica Apostolska 28 listopada 1972 roku w czasie pasterzowania ks. abp. Antoniego Baraniaka.
Zmieniła się jedynie przynależność dekanalna. Od początku swego istnienia Parafia w Brodnicy wchodziła w skład dekanatu kościańskiego, z którego została wyłączona około XVI wieku i przynależy do dekanatu śremskiego. W tym okresie do parafii należały dalsze miejscowości: Brodnickie Olendry, Kopyta, Żurawiec, Zakrzewek Folwark, Marianowo, Krzyżanowo i Rakówka. W roku 1862 do parafii należą nowo powstałe dwie miejscowości: Esterpole – Folwark oraz Rogaczewo.
Kościół parafialny od samego początku był drewniany, po kolejnych pożarach zawsze odbudowywany. Ostatni spłonął 7 lipca 1862 roku. Z tekstu umieszczonego w gałce kościoła dowiadujemy się, że „podobało się Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu dopuścić ciężką żałobę na parafian brodnickich. W dniu tym zgorzał bowiem kościół parafialny i to doszczętnie z ołtarzami i sprzętami kościelnymi. Przenajświętszy Sakrament zdołał w czas jeszcze niniejszy pleban (Ks. Wincenty Cichowski) wynieść z kościoła. Zaś wynosili co było lżejsze. Ponadto ornaty, kapy, bieliznę kościelną, lichtarze i pomniejsze ruchomości. Organy w pośpiechu porozrywano, a trzy dzwony na wieży stopiły się zupełnie, gdyż ogień wszczął się w szczycie kopułki i spiesznie chłonął wiązanie ku dołowi, aż wreszcie cały drewniany kościół stanął w płomieniach”.
Nowy, murowany kościół pobudowano w latach 1867 – 1870, a konsekrowano, o czym będzie mowa dalej, 26 listopada 1888 roku.
1. Ks. Proboszcz Władysław Kiliński (w Brodnicy 1916-1955)
Urodził się 13 października 1873 roku w Poznaniu jako syn nauczyciela Felicjana i Marianny zd. Willscher. Ochrzczony został w poznańskiej farze. Ukończył Gimnazjum im. św. Marii Magdaleny i zdał w nim maturę w 1893 roku. Po maturze przez krótki czas pracował jako nauczyciel w majątku J. Ozdowskiego w Murzynowie Kościelnym. W roku akademickim 1894/95 studiował weterynarię w Berlinie. Następnie czując powołanie, wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu. 21 czerwca 1898 roku uległ wypadkowi, w wyniku którego musiał odbywać kurację w górach, gdyż intensywne bóle głowy utrudniały mu studia i dokuczały również w okresie kapłaństwa. Święcenia Kapłańskie przyjął 12 listopada 1899 roku. Pracę kapłańską rozpoczął w Kcyni, potem pracował w Swarzędzu, Golejewku, Gostyniu i Buku. Od 1 sierpnia 1903 roku otrzymał w zarząd parafię w Piłce. Zmylił władze pruskie, które zakazywały mu budowy kaplicy, zdobywając zezwolenie na budowę sali rozrywkowej, którą następnie wykorzystał do celów liturgicznych. Stanowisko proboszcza w Brodnicy objął 4 kwietnia 1916 roku po uprzednim uzyskaniu prezenty dziedziczki Brodnicy Antoniny z Chłapowskich Mańkowskiej oraz zgody władzy rządowej. W tym okresie odznaczał się dużą aktywnością polityczną, która szczególnie uwydatniła się podczas plebiscytu na Górnym Śląsku. Jego wyjątkowe poświęcenie i ogromne wysiłki o to, by Górny Śląsk wrócił do Macierzy, były godne najwyższego podziwu. Pracy społecznej oddawał się zawsze chętnie. Zorganizował Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej. Na kuracje wyjeżdżał do Zakopanego, Krynicy, Kołobrzegu i Marienbadu. W 1936 roku brał udział w Kongresie Eucharystycznym w Kartaginie. W roku 1939 został wytypowany na zakładnika i miał byś stracony publicznie przez Niemców na śremskim rynku. Daleko posunięty wiek uchronił go jednak od śmierci. Podczas aresztowania go okupanci zauważyli na ścianie plebanii obraz przedstawiający Jana Kilińskiego. Nakazali mu zdjęcie obrazu, ale on powiedział: Nie uczynię tego. To jest nasz bohater narodowy. Możecie mnie zastrzelić na miejscu. Obraz został nietknięty. 5 lutego 1955 roku poprosił Władzę Duchowną o przeniesienie w stan spoczynku. Miał wtedy 81 lat. Rezygnacja została przyjęta 28 lutego 1955 roku. Zmarł 4 czerwca 1958 roku. Został pochowany w Brodnicy, której 39 lat był proboszczem.
2. Ks. Proboszcz Władysław Simiński (w Brodnicy 1955-1986)
Urodził się 10 maja 1918 roku w Czempiniu z ojca Walentego i matki Bolesławy zd. Rakowskiej. Ojciec miał piekarnię i młyn. Był również kasjerem w Banku Spółdzielczym w Czempiniu. Władysław uczęszczał do czterech klas szkoły powszechnej w Czempiniu i do Gimnazjum w Kościanie. Od dzieciństwa, przez okres szkoły średniej był ministrantem. W Gimnazjum brał również żywy udział w harcerstwie. Podobnie udzielał się w harcerstwie jako kleryk Seminarium Duchownego w Gnieźnie, do którego wstąpił po zdaniu matury w 1938 roku. Studia seminaryjne przerwała II Wojna Światowa. Razem z innymi mieszkańcami Czempinia został w 1939 roku jednym z pierwszych transportów wysiedlony do Sokołowa Podlaskiego. Krótko po przyjeździe nawiązał kontakt z tamtejszym Ruchem Oporu i brał udział w różnych akcjach, m in. w uzyskaniu szczegółowych danych o obozie śmierci w Treblince. Po wojnie wrócił do Czempinia i podjął przerwaną przez wojnę naukę w Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Święcenia Kapłańskie przyjął w 1948 roku i jako wikariusz pełnił posługę duszpasterską w Wielichowie, Śremie i Krotoszynie. W Krotoszynie wypadło mu duszpasterzować w osieroconej przez osadzenie w więzieniu ówczesnego proboszcza ks. Teodora Kaczmarka parafii. W roku 1955 został ustanowiony proboszczem parafii w Brodnicy. Przez cały okres duszpasterzowania w Brodnicy cechowała go troska o parafię i kościół. Podczas długoletniego proboszczowania w Brodnicy dokonał między innymi: przefugował kościół (1955-1958), pomalował wnętrze świątyni (1958), poświęcił nowy sztandar Matek Różańcowych (1958), przeżył radość Prymicji Kapłańskich Syna parafii, ks. Jerzego Wójciaka (26.12.1958), naprawił organy (1958), wykonał rzeźbę z kamienia św. Katarzyny nad wejście do kościoła, zlecił wykonanie obrazu Matki Bożej Częstochowskiej i umieścił go w głównym ołtarzu (1965), poświęcił umieszczony w bocznym ołtarzu (po lewej stronie kościoła) obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, przeżył z parafianami Parafialny Dzień Tysiąclecia (1966), przeprowadził remont wieży, pokrył ją blachą cynkową (1969), poświęcił nowy Sztandar dla dzieci (1969), dokonał remontu tzw. małej wieży (1972), uzupełnił dach w brakujący łupek (1973), przeżył wraz z parafianami 25 – lecie Kapłaństwa (1973), przeprowadził uroczystość 100 – lecia Kółka Rolniczego i poświęcił odnowiony, historyczny sztandar, przyjął od Rady Państwa Złoty Krzyż Zasługi (1974), z rozmachem powitał Matkę Bożą Częstochowską w kopii jej jasnogórskiego wizerunku (1977), poświęcił nowy sztandar Ochotniczej Straży Pożarnej (1977). Po 31 długich latach posługi kapłańskiej umarł 24 grudnia 1986 roku.
3. Ks. Proboszcz Józef Mizgalski (w Brodnicy 1987-1999)
Urodził się 17 marca 1929 roku w Ostrowie Wlkp. Z ojca Jana, robotnika kolejowego i matki Rozalii zd. Lubojańska. W tym mieście spędził dzieciństwo i lata młodzieńcze. Do wybuchu II wojny światowej ukończył kilka klas szkoły powszechnej. W czasie wojny pracował jako posłaniec w firmie handlującej warzywami. W roku 1945 ukończył szkołę powszechną. W rodzinnym mieście uczęszczał do Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych. W tym czasie włączył się aktywnie w życie parafialne: był opiekunem chłopców w Krucjacie Eucharystycznej w parafii św. Stanisława Bpa, a następnie komendantem Krucjaty Eucharystycznej w parafii św. Antoniego. Maturę zdał w 1950 roku. Krótko pracował jako nauczyciel. W roku 1950 wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu. Święcenia kapłańskie przyjął 26 maja 1956 roku z rąk Ks. Arcybiskupa Walentego Dymka. Po święceniach pracował jako wikariusz w Ostrzeszowie, w parafii MB Bolesnej w Poznaniu, w Farze Poznańskiej, w Rawiczu i Wolsztynie. W roku 1969 został wikariuszem w Jankowie Zaleśnym z poleceniem tworzenia parafii i budowy kościoła w Roszkach, a 1 lutego 1980 roku proboszczem w Roszkach, gdzie m. in. wybudował nowy kościół. Dnia 10 stycznia 1987 roku został proboszczem w Brodnicy. Okres posługi duszpasterskiej w nowej parafii wykorzystał najlepiej, jak potrafił: wymalował wnętrze kościoła (1988), odprowadził wodę od kościoła (1988), postawił nowy Krzyż na cmentarzu (1990), wyposażył kościół w trzy nowe żyrandole (1992), przeprowadził remont tzw. małej wieży (1998). Z upływem lat pogarszał się stan jego zdrowia, do tego stopnia, że 9 lutego 1999 roku po 12 latach posługi kapłańskiej w Brodnicy poprosił o przyjęcie rezygnacji z parafii. Zamieszkał w Państwowym Domu Opieki w Psarskim k. Śremu otoczony życzliwością personelu, pensjonariuszy, kapłanów i dawnych parafian. Umarł 29 listopada 1999 roku.
4. Ks. Proboszcz Jacek Markowski (w Brodnicy 1999-2003)
Urodził się dnia 10 sierpnia 1960 roku w Poniecu. Święcenia kapłańskie przyjął 23.05.1985r. w Poznaniu z rąk Ks. Arcybiskupa Jerzego Stroby. Po święceniach pracował kolejno na pięciu wikariatach: w Grodzisku Wlkp, Poznaniu, Międzychodzie, Rydzynie i Lesznie. Dnia 1 marca 1999 został proboszczem w Brodnicy, gdzie pracował ponad cztery lata. W tym czasie wymienił nagłośnienie w kościele, kościół parafialny wyposażył w nowe ławki, naprawił kościelne sztandary, baldachim, zakupił komplet nowych ornatów. Na probostwie przeprowadził remont dachu i wymienił pokrycie dachowe, wewnątrz zmienił instalację CO i założył piec miałowy, utwardził teren przed probostwem masą bitumiczną i teren przy probostwie zagospodarował obsadzając różnymi gatunkami krzewów, założył na cmentarzu chodnik z kostki brukowej. Z dniem 1 sierpnia 2003r. został proboszczem parafii św. Jadwigi w Grodzisku Wlkp. Od wielu lat pełni funkcję kapelana KKS Lech. Jest wicedziekanem dekanatu grodziskiego.
5. Ks. Proboszcz Jerzy Przybylski (w Brodnicy 2003-2017)
Urodził się 4 stycznia 1955 roku w Poznaniu z ojca Kazimierza, wychowawcy w internacie Ośrodka Szkolno – Wychowawczego dla dzieci niewidomych i matki Marii zd. Mielnikiewicz. Dzieciństwo i lata młodzieńcze związał z Owińskami k. Poznania. W tej znanej zwłaszcza z kwiatów miejscowości, w latach 1962 – 1970 uczęszczał do szkoły podstawowej. Maturę uzyskał w roku 1974 po czterech latach nauki w Liceum Ogólnokształcącym w Rogoźnie Wlkp. W latach 1974 – 1980 przygotowywał się do kapłaństwa w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Święcenia Kapłańskie przyjął dnia 15 maja 1980 roku z rąk Ks. Arcybiskupa Jerzego Stroby. W latach 1980 – 1990 pracował kolejno na czterech wikariatach: w Kaźmierzu, Rawiczu, Szamotułach i Gorzycach Wielkich.W roku 1990, w dziesiątym roku kapłaństwa, został proboszczem w Wojnowicach z poleceniem budowy kościoła i tworzenia nowej Parafii. Szczęśliwie ukończył budowę w roku 1993 i przeżywał radość konsekracji kościoła, której dokonał Ks. Arcybiskup Jerzy Stroba. Do Wojnowic sprowadził z Krakowa relikwie św. Brata Alberta, patrona kościoła i Parafii. W roku 1995 został proboszczem w Obrzycku i Słopanowie. Zabezpieczył specjalnym preparatem drewniany kościół parafialny w Słopanowie, ukończył remont dachu na parafialnym kościele w Obrzycku, odnowił jego wnętrze, wymienił stolarkę okienną i wszystkie ławki, poddał renowacji konserwatorskiej dwa ołtarze i ambonę. Remontował kościół filialny w Piotrowie. Przebudował całkowicie kaplicę filialną w Stobnicy. Od sierpnia 1999 roku pełnił posługę proboszcza w parafii farnej w Grodzisku Wlkp. Specjalną troską otoczył kościół poklasztorny. Odnowił zabytkowe ołtarze, wytynkował kościół na zewnątrz. W budynku poklasztornym – dawnym klasztorze, przeprowadził kapitalny remont a budynek wydzierżawił szkole. Pokrył miedzią dach kościoła św. Jadwigi i odnawił jej wnętrze, na zewnątrz kościół otynkował i wymalował. Przeprowadził remont dachu kościoła cmentarnego i wyposażył go w elektryczne ogrzewanie. Przebudował i poddał kapitalnemu remontowi probostwo i tzw. stare probostwo, gdzie utworzył funkcjonalny wikariat z dużą salą i pokojami na piętrze. W roku 2003 został proboszczem w Brodnicy, a już w roku 2004 wybudował w osiem miesięcy kościół w Szołdrach. Do nowego kościoła, dzięki życzliwości Nuncjatury Apostolskiej w Indiach, sprowadził relikwie błogosławionej Matki Teresy, patronki kościoła. Remontował kościół parafialny. Dach kościoła i wieżę pokrył łupkiem. Wymalował wnętrze kościoła. Uruchomił trzy dzwony, wymienił całkowicie niefunkcjonalne nagłośnienie kościoła i zainstalował nowe. Założył trzy nowe tarcze zegarowe, każdy z osobnym napędem i uruchomił zegary. Remontował wnętrze probostwa, wymienił wszystkie okna na parterze, wymienił piec w piwnicy.
Za zasługi dla Archidiecezji Poznańskiej w roku 2001 został mianowany przez Ks. Arcybiskupa Juliusza Paetza Kanonikiem honorowym Kapituły Kolegiackiej Szamotulskiej. Jest wicedziekanem dekanatu śremskiego. 26 listopada 2008 roku przeżył radość jubileuszu 120 – lecia konsekracji kościoła. Przy licznie zgromadzonych wiernych, koncelebrowanej przez księży dekanatu śremskiego mszy św. przewodniczył Ks. Prałat Jan Stanisławski – ojciec duchowny kapłanów Archidiecezji Poznańskiej. W uroczystości uczestniczył wicemarszałek wielkopolski – Leszek Wojtasiak.
6. Ks. Proboszcz Marek Sotek (w Brodnicy 2017-2019)
–
7. Ks. Proboszcz Jan Kasztelan (w Brodnicy 2019-2023)
–
8. Ks. Proboszcz Bartłomiej Cylka (w Brodnicy 2023-obecnie)
–
Wyposażenie ostatniego kościoła przed spaleniem w 1862
Kościół parafialny od samego początku był drewniany. Józef Łukaszewicz w „Krótkim opisie historycznym kościołów parochialnych” pisze: „ wieś Brodnica niegdyś w powiecie kościańskim leżąca, była gniazdem familii wielkopolskiej Brodnickich herbu Łodzia, którzy tu zapewne kościół parochialny założyli , ale kiedy, nie wiadomo. Od samego początku drewniany, pogorzał około 1578 roku, a około 1580 roku znowu z takiegoż materiału odbudowanym został, bo wizyta biskupa sufragana poznańskiego, Gaspara Happa z roku 1610 mówi, że „we wsi Brodnica znajduje się kościół drewniany przed trzydziestu laty nowo wystawiony po pożarze pod tytułem św. Katarzyny poświęcony”. Do kościoła w Brodnicy przystawił w roku 1586 Maciej Szółdrski, starosta mosiński, dziedzic pobliskiej wsi Szółdry, kaplicę drewnianą, uposażył ją i ustanowił przy niej osobnego wikarego”. Natomiast z wizytacji archidiakona śremskiego, ks. Ignacego Wolskiego z roku 1667 dowiadujemy się, „że kościół w Brodnicy pod tytułem św. Katarzyny Panny i Męczennicy poświęcony. Powiadają, że kościół ten za rządów Przewielebnego Andrzeja Grąckiego, kanonika poznańskiego, pogorzał i staraniem i nakładem tegoż kanonika na nowo odbudowany został”. Nie przetrwały do naszych czasów wzmianki o poświęceniu kościoła i uroczystym nadaniu tytułu św. Katarzyny Panny i Męczennicy. Ważne jest, że od roku wizytacji Wolskiego występuje w pismach i aktach opis kościoła z pełnym wezwaniem.
Trzecią informację mamy w pismach Konsystorza, w których czytamy: „Kościół w Brodnicy parafialny pod tytułem św. Katarzyny, a patronatem J.W. Pana Jenerała Dezyderego Chłapowskiego został podług wizyty z 1778 roku przez J.W. kasztelana Antoniego Gajewskiego – dziedzica Brodnicy około 1758 roku zbudowany z drzewa”. Z akt Konsystorza Generalnego Arcybiskupiego dowiadujemy się, że „pierwotny kościół drewniany, szkudłami pokryty, z dwiema obok kaplicami i trzema wieżami był zbudowany w kształcie krzyża długości 102 stóp i szer. 34 stóp. Posiadał pięć ołtarzy; pierwszy, nazywany Wielkim, zawierał obraz św. Katarzyny jako patronki kościoła, a po bokach znajdowali się święci Pańscy. Ołtarz drugi w Kaplicy Różańcowej był drewniany, na biało pomalowany, częściowo pozłacany z obrazem Najsłodszego Imienia Jezusa, po bokach były figury świętych Pańskich tego samego koloru. Mensa drewniana z portatylem kamiennym, a na niej mosiężne lichtarze ze świecami. Trzeci ołtarz też drewniany, na biało pomalowany i pozłacany, z figurą Najświętszej Marii Panny Różańcowej, która trzymała w jednej ręce berło, a w drugiej Dziecię Jezus. Figura ta była drewniana, pomalowana na biało i częściowo pozłacana. Po bokach znajdowały się figury świętych Pańskich. Ołtarz ten był ruchomy z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Mensa drewniana, a na ołtarzu było sześć mosiężnych lichtarzy. Ołtarz czwarty znajdował się w kaplicy św. Krzyża, pomalowany był również na biało i częściowo złocony. Po środku ołtarza umieszczona była figura ukrzyżowanego Pana Jezusa, pod nią relikwie świętych Pańskich w drewnianym pudełku. Mensa była drewniana na biało pomalowana z portatylem i z czterema cynowymi lichtarzami. Ołtarz piąty znajdujący się także w kaplicy św. Krzyża, był pod wezwaniem św. Rocha, zdobił go ruchomy obraz św. Józefa. Pomalowany był na biało i trochę pozłacany. Po bokach stały figury świętych Pańskich.
W kościele znajdowała się ambona drewniana snycerskiej roboty, gęsto złocona, ozdobiona postaciami św. Ewangelistów. Naprzeciw ambony stało baptysterium z drewna, również snycerskiej roboty, biało pomalowane, z drewnianą figurą św. Jana Chrzciciela. Chór drewniany, wsparty na dwóch drewnianych filarach, malowany na marmurowy kolor, znajdował się po przeciwnej stronie Wielkiego Ołtarza z pozytywem znacznej wielkości. Po lewej stronie Wielkiego Ołtarza znajdowała się zakrystia, w której mieściły się trzy szafy, w których przechowywano księgi i akta parafialne. W kościele było pięć większych konfesjonałów i dwa mniejsze, prezbiterium, 11 okien, 22 ławki, podłoga wyłożona cegłami i drewniany sufit. Były także dwa przedsionki. Jeden naprzecie Wielkiego Ołtarza, drugi zwany był dzwonnicą. Ponad tym przedsionkiem wznosiła się drewniana wieża z dwoma dzwonami”.
Sprzęt liturgiczny, który w roku 1860 znajdował się w kościele, stanowił wysoką wartość artystyczną. W jego skład wchodziło:
1. monstrancja srebrna ważąca 9 funtów, wykonana na kształt piramidy, złocona;
2. krzyż srebrny z Agnus Dei miejscami złocony;
3. krzyż srebrny z jednej strony pozłacany, z figurą z kości słoniowej, drewnianą, pomalowaną czarnym lakierem – od „Wojewody Wybickiego”;
4. kielich srebrny miejscami złocony;
5. kielich srebrny z trzema figurami;
6. kielich srebrny z trzema serafinami;
7. puszka srebrna z pokrywą bez krzyżyka;
8. relikwiarzyk z drewna;
9. siedem chorągwi;
10. trzy obrazy do noszenia.
Dnia 7 lipca 1862 roku kościół spłonął. Równocześnie z kościołem spaliły się dwa wiejskie gospodarstwa – Andrzeja Cichowskiego i Antoniego Adamczyka, oraz jeden dom zamieszkały przez sześć rodzin należących do służby dworskiej. Z budynków należących do probostwa spalił się dom dla sześciu rodzin(zbudowany około 100 kroków od kościoła) oraz mieszkanie organisty.
W aktach Konsystorza Generalnego Arcybiskupiego przeczytamy ponadto:
„W czasie pożaru proboszcz wraz z paroma osobami wyniósł z kościoła portatyle (portatyle są to tablice. Były one wmontowane w mensę ołtarzową, czyli w blat, przy którym ksiądz odprawia mszę św. W portatylu zostały umieszczone i zalakowane pieczęcią relikwie, czyli np. kawałek tkaniny lub jakieś szczątki świętej osoby. Był również zawsze wprawiany kamień, najczęściej marmurowy), relikwie i wszystkie sprzęty liturgiczne z zakrystii na plebanię. Był to ostatni drewniany kościół w Brodnicy. W latach 1867 – 1870 pobudowano w miejsce spalonego drewnianego kościoła, kościół murowany.
Budowa kościoła murowanego
Dwa tygodnie po pożarze, ks. proboszcz Wincenty Cichowski poświęcił miejsce i nowy ołtarz według rytuału, przy którym do czasu wybudowania nowej świątyni odprawiano Msze św.
Dalsze postępowania w sprawie nowego kościoła rozpoczęły się 13 października 1862 roku zebraniem w obecności gen. Dezyderego Chłapowskiego, patrona i parafian ze wsi należących do brodnickiej parafii. Aby w każdej sprawie dotyczącej budowy świątyni nie zwoływać całej parafii, wybrano 7- osobową komisję budowlaną, która otrzymała pełnomocnictwo do prowadzenia budowy w imieniu wszystkich wiernych. Dziekan, ks. Radzki z Lubinia zaproponował ks. proboszcza Cichowskiego na przewodniczącego komisji. Natomiast jako budowniczego kościoła Konsystorz w piśmie z dnia 4 listopada 1862 roku zaproponował pana Schinke z Poznania, z którego przewodniczący zrezygnował, gdyż opóźniał on rozpoczęcie prac budowlanych. Z Ogniowej Kasy prowincjonalnej parafia otrzymała 2200 tys. talarów z ubezpieczenia za spalony kościół i po 100 talarów za dwa budynki.
Ostatecznie dopiero 16 kwietnia 1867 roku po przezwyciężeniu licznych trudności związanych ze skompletowaniem dokumentów oraz zebraniu odpowiedniej sumy pieniędzy, ks. Cichowski otrzymał zgodę na poświęcenie miejsca i położenie kamienia węgielnego pod budowę nowej świątyni. Dwa tygodnie wcześniej, tj. 3 kwietnia 1867 roku, na zebraniu parafialnym podpisano kontrakt na prowadzenie budowy między Stanisławem Hebanowskim, budowniczym z Poznania a członkami komisji budowlanej, którą tworzyli:
1. przewodniczący – ks. W. Cichowski – pleban
2. Kazimierz Chłapowski – patron kościoła
3. Stanisław Chłapowski – dziedzic dóbr z Szółdr
4. Józef Parczewski – dziedzic dóbr z Grabianowa
5. Szymon Walasiak – gospodarz z Brodnicy
6. Andrzej Zakrzewski – gospodarz z Sulejewa
7. Kasper Jankowiak – gospodarz z Kopyt
Zadaniem komisji było zatwierdzenie i przyjęcie planu budowy, oznaczenie miejsca budowy, zawieranie układów z wszelkimi przedsiębiorcami i rzemieślnikami dotyczących kupna materiału, określenie wysokości składek na budowę świątyni, jak również prowadzenie korespondencji z władzami.
Dnia 11 czerwca 1867 roku ks. Cichowski dokonał uroczystego poświęcenia kamienia węgielnego ( wmurowanego na 3 stopy głęboko, w miejscu spalonego kościoła, tuż za Wielkim Ołtarzem) i miejsca pod nową świątynię. Uroczystość odbyła się w obecności licznie zgromadzonych i przybyłych:
– ks. Tomasza Hertmanowskiego – plebana z Rąbinia
– ks. A. Różańskiego – plebana z Błociszewa
– ks. A. Idzikowskiego – plebana z Żabna i Jaszkowa
– ks. M. Czapli – plebana z Iłówca, który wygłosił kazanie
Cegłę do budowy przewożono czułnami do Jaszkowa – skąd dalej do Brodnicy wozami – z trzech różnych cegielni i różnego rodzaju,:
1. od kupca Schwarsenza z Pyszącej koło Śremu
2. 100 tys. z Międzychodu nad granicą Brandenburską
3. z poznańskiej cegielni Kohlera, której cegły wykorzystywano również do budowy fortyfikacji Poznania.
Za 1000 sztuk cegły płacono 13 talarów, natomiast 18 talarów za następne 100 sztuk cegły na gzymsy i dekoracje. 2/3 kosztów miał pokryć patron parafii – Kazimierz Chłapowski, resztę parafianie, dodatkowo zobowiązali się pomóc przy różnych pracach, które zostały wycenione na 3,790 talarów.
Według kosztorysu (z którego wyłączono wieżę ze sklepieniem i grobowiec Wilczyńskich – 500 talarów) budowa kościoła została oszacowana na 17.400 talarów. Zgadnie z umową p. Hebanowski zobowiązał się ukończyć prace do 15 listopada 1869 roku. Otrzymał on dwie izby dla rzemieślników pracujących przy budowie, 200 talarów na podróże. Za prace murarskie odpowiedzialny był Wilhelm Lenz z Poznania, za prace ciesielskie odpowiadał podmistrzek Sommerfeld, a za pokrycie dachu majster Mitzner z Poznania.
Niestety, terminu umowy Hebanowski nie dotrzymał. Prace budowlane trwały jeszcze w 1870 roku, tak że dopiero 25 listopada tego roku ks. Cichowski poświęcił nowy kościół. Po śmierci Ks. Cichowskiego (9.09.1887r.) jego następca ks. Piotr Gałdyński wyposażył wnętrze kościoła w boczne ołtarze, postawił wspaniałą wieżę i pobudował nowe organy. On też 26 listopada 1888 roku przeżył radość konsekracji kościoła, której wśród licznie zgromadzonych parafian dokonał biskup Edward Likowski z Poznania.
Odbudowany kościół jest jednonawowy z transeptem i prostokątną wieżą od zachodu oraz przęsłem i 5-bocznie zamkniętym prezbiterium od wschodu.
W prześle znajdują się dwie zakrystie z wejściami od zewnątrz i do przęsła chóru. po środku transeptu są dwa prostokątne wejścia do krypt grobowych pod transeptem. Wejście główne do kościoła jest od zachodniej strony w wieży i od południa w przęśle chóru trzyprzęsłowej nawy. Bryła kościoła jest zróżnicowana, a zasadniczy jej trzon stanowi prostopadłościan nawy głównej, nakryty dachem dwuspadowym z oknami wentylacyjnymi krzyżującymi się
z prostopadłościanem transeptu, nakrytym niższym dachem dwuspadowym i sygnaturką pośrodku skrzyżowania. Szczyty transeptu i korpusu są ceglane, wyższe od kaletnicy dachów, ozdobne ze sterczynami. Od wschodu do korpusu przylega pięcioboczna część ośmiościanu, nakryta oddzielnym dachem pięciospadowym. Po bokach przęsła za transeptem są dwa niskie prostopadłościany zakrystii. Nad całością dominuje prostopadłościenna wieża ze sterczynami w narożach, które przechodzą w mniejsza ośmiokątną sygnaturkę nakrytą wysokim ośmiokątnym hełmem. Po obu stronach transeptu są niskie prostopadłościenne przedsionki, będące wejściem do krypt, nakryte oddzielnymi daszkami dwuspadowymi. Całą bryłę opinają przypory przy przęsłach, które są w narożach uskokowe i trzystopniowe.
Elewacje północna i południowa są jednokondygnacyjne ze szczytami
w transepcie i z wielokondygnacyjną wieżą od zachodu, mają siedmioosiowe okna z maswerkami. Okno wieży nie jest ozdobione. W północnej stronie pod kaplicą Matki Boskiej, z oddzielnym wejściem z zewnątrz, znajduje się krypta grobowa z napisem nad wejściem: „Grobowiec Koźmianów” i wykonanym
z piaskowca herbem – Nałęcz. Natomiast po stronie południowej kościoła znajduje się grobowiec Wilczyńskich.
W elewacji zachodniej zasadniczą i środkową część zajmuje pięciokondygnacyjna wieża z hełmem. W niej widoczna jest wąska, ostrokołowa blenda okienna ze stojącą rzeźbą św. Katarzyny wykonana z piaskowca, z kołem obok. W dwukondygnacji zamontowany jest okrągły zegar.
Elewacja wschodnia jest dwukondygnacyjna z pięciobocznym prezbiterium i wejściami do zakrystii. Zdobią ją okna z witrażami i Chrystus na Krzyżu, przy którym widoczne są płyty epitafijne: Mańkowskich, Chłapowskich, Jaczyńskich, Głowackiego.
Świątynia posiada trzy ołtarze – jeden główny i dwa boczne. Ołtarz Wielki ze strzelistymi wieżyczkami, bogatymi sztukateriami, tworzy tryptyk z umieszczonymi symetrycznie względem środka obrazami świętych Pańskich od lewej : świętych Barbary i Andrzeja, św. Anny z małą Marią i św. Pawła; z prawej: św. Piotra i Katarzyny oraz św. Wawrzyńca i św. Agnieszki. W centrum ołtarza było wspaniałe, wysokie tabernakulum, z wierzchu bogato zdobione a powyżej nisza do wystawienia Najświętszego sakramentu mieściła obraz Ukrzyżowanego Chrystusa. Na ołtarzu stało 14 mosiężnych lichtarzy i dwa małe. Przed ołtarzem wisiał pozłacany lampion z wieczną lampką z 1875 roku. W tym ołtarzu mieściły się relikwie św. Felicjana i św. Tekli, uratowane ze starego spalonego kościoła. Ołtarz boczny usytuowany po zachodniej stronie nazywany był ołtarzem Najświętszej Maryi Panny. Tworzyły go po lewej stronie obrazy świętych: Zofii i Antoniego, po prawej: Stanisława biskupa i Dezyderego. Ołtarz po wschodniej stronie zdobił w centralnym miejscu umieszczony obraz Chrystusa na Krzyżu, po jego bokach – od strony prawej – były obrazy świętych: Andrzeja Boboli i Henryka, a po przeciwnej: św. Jozafata i Józefa.
Szczególnie cennym zabytkiem jest obraz Matki Bożej unoszonej przez chór aniołów z XVII w. zaopatrzony napisem: Exaltate est Santa Dei genitrix Super Chorus Angelorum – poniżej Latercade pro nobis. Posadzka wyłożona była z dwukolorowych kamiennych flisów. Na chórze widniały nowe organy z 1886 roku – Akerman Breslau oraz z tego samego roku dwa duże gotyckie konfesjonały i dwa mniejsze.
W świątyni wśród sprzętów kościelnych wykonanych ze srebra i złota znajdowały się następujące zabytki:
1. monstrancja późnogotycka biało-srebrna z XV/XVI w. z bogatymi dekoracjami architektonicznymi, z figurkami Chrystusa Zmartwychwstałego, świętych Piotra i Pawła oraz sześcioma innymi apostołami, Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Podstawa monstrancji zgodnie z napisem widniejącym na stopie wykonana była w 1805 roku ze znakiem złotniczym Poznania i cechą złotnika poznańskiego M. Petzolta
2. monstrancja gotycka pozłacana, podarowana kościołowi przez
Ks. Cichowskiego
3. krzyż srebrny z Agnus Dei
4. krzyż srebrny z figurką z kości słoniowej
5. kielich srebrny częściowo złocony
6. kielich srebrny beryzowany z trzema serafinami
7. kielich srebrny z trzema serafinami
8. 5 pater srebrnych
9. puszka wczesnobarokowa z II poł. XVII w., srebrna z przykryciem
10. pacyfikał z ok. XVII wieku
11. dwie ampułki ze srebrną tacką z I poł. XVII w.
12. dwa srebrne lichtarzyki – nowe
13. pięć srebrnych koron
14. dwie złote obrączki i dwie srebrne
15. lawaterz cynowy i kociołek miedziany z okresu baroku
Oprócz wymienionych przedmiotów mieściły się również inne, które ozdabiały wnętrze świątyni i służyły do sprawowania Najświętszej Ofiary. Wśród nich był ornat pochodzący z XVIII w. odnowiony w 1907 roku staraniem Antoniny i Wacława Mańkowskich.
W wieży kościelnej znajdują się trzy dzwony. Pierwszy zaopatrzony napisem: Ave Maria; następny: Sanctus Joseph; a trzeci Santa Catherina. Na każdym z nich widnieje napis: Gogossen von G.A. Janck In Leipzig 1889.
Zmarłych w Brodnicy grzebano wokół kościoła, ale już od 1810 roku władze cywilne z rozporządzenia ówczesnego rządu pruskiego wydały przepisy, aby cmentarze tworzyć w oddaleniu od świątyń.
25 marca 1842 roku ks. Borowicz poświęcił nowy cmentarz za wsią, a 25 listopada tego roku otrzymał zgodę na pochowanie w mogile kości z kostnicy przy kościele. Cmentarz przy kościele używany był do 1842 roku. Cmentarz wokół kościoła zawiera grobowiec rodziny Wilczyńskich z Krzyżanowa a także grób, gdzie złożone zostały szczątki Wojewody i Senatora Józefa Wybickiego.
Józef Przybysz z Kopyt odkupił przyległy do cmentarza grunt o powierzchni 3 arów 76 centarów, należących niegdyś do Józefa Wróblewskiego i podarował go parafii, aby rozszerzyć obszar cmentarza w południowo – zachodnią stronę.
Budowa Kaplicy pw. bł. Matki Teresy w Szołdrach
Na początku roku 2004 ks. proboszcz Jerzy Przybylski przystępuje do gromadzenia dokumentacji celem uzyskania pozwolenia na budowę Kaplicy. W tym czasie w Śremie, w pracowni Lechosława Kuczyńskiego „rodzi się” projekt nowej świątyni.
30 kwietnia zostaje podpisany akt notarialny. Parafia staje się właścicielką działki pod Kaplicę w Szołdrach. Pozyskuje ją od Gminy Brodnica z prawie 100% bonifikatą (z czasem okazuje się, że ziemia nie została odrolniczona i parafia ponosi koszt odrolniczenia).
17 czerwca rozpoczyna się budowa Kaplicy, która ukończona zostaje równe pięć miesięcy później.
Dnia 21 listopada Ks. Proboszcz odprawia pierwszą Mszę św.
Dnia 06. grudnia, w Święto św. Mikołaja Ks. Dr Stanisław Gądecki Arcybiskup Metropolita Poznański dokonuje uroczystego poświecenia kaplicy..
Patronką Kaplicy decyzją Metropolity Poznańskiego zostaje bł. Matka Teresa (obecnie święta}, a dzięki staraniom ks. Proboszcza już w roku 2005 Kaplica otrzymuje z Indii za pośrednictwem Nuncjatury Apostolskiej w Polsce relikwie błogosławionej.
